Terza Parte > Cristo > L'unità di Cristo in rapporto all'essere > Se Cristo sia un'unità o una dualità
Tertia pars
Quaestio 17
Articulus 1
[47657] IIIª q. 17 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Videtur quod Christus non sit unum, sed duo. Dicit enim Augustinus, in I de Trin., quia forma Dei accepit formam servi, utrumque Deus, propter accipientem Deum, utrumque homo, propter acceptum hominem. Sed utrumque dici non potest ubi non sunt duo. Ergo Christus est duo.
|
|
Terza parte
Questione 17
Articolo 1
[47657] IIIª q. 17 a. 1 arg. 1
SEMBRA. che Cristo non sia un'unità, ma una dualità. Infatti:
1. S. Agostino scrive: "Poiché la forma di Dio ha preso la forma di servo, entrambe (utrumque) sono Dio a causa di Dio che assume, e sono uomo a causa dell'uomo che è stato assunto". Ma "entrambe" non si può usare se le cose non son due. Dunque Cristo è una dualità.
|
[47658] IIIª q. 17 a. 1 arg. 2 Praeterea, ubicumque est aliud et aliud, ibi sunt duo. Sed Christus est aliud et aliud, dicit enim Augustinus, in Enchirid., cum in forma Dei esset, formam servi accepit, utrumque unus, sed aliud propter verbum, aliud propter hominem. Ergo Christus est duo.
|
|
[47658] IIIª q. 17 a. 1 arg. 2
2. L'espressione altro e altro importa due realtà diverse. Ma Cristo è altro e altro; poiché, come dice S. Agostino, "sussistendo egli nella forma di Dio, prese la forma di servo: ambedue le cose sono l'unico (Cristo), ma altro egli è come Verbo, e altro come uomo". Dunque Cristo è una dualità.
|
[47659] IIIª q. 17 a. 1 arg. 3 Praeterea, Christus non est tantum homo, quia, si purus homo esset, non esset Deus. Ergo est aliquid aliud quam homo. Et ita in Christo est aliud et aliud. Ergo Christus est duo.
|
|
[47659] IIIª q. 17 a. 1 arg. 3
3. Cristo non è soltanto uomo, altrimenti non sarebbe Dio. Dunque è qualcos'altro oltre che uomo. Quindi in lui c'è altro e altro. Perciò Cristo è una dualità.
|
[47660] IIIª q. 17 a. 1 arg. 4 Praeterea, Christus est aliquid quod est pater, et est aliquid quod non est pater. Ergo Christus est aliquid et aliquid. Ergo Christus est duo.
|
|
[47660] IIIª q. 17 a. 1 arg. 4
4. Cristo è qualcosa d'identico al Padre e qualcosa di diverso da lui. Dunque Cristo è qualcosa e qualche altra cosa. Perciò Cristo è una dualità.
|
[47661] IIIª q. 17 a. 1 arg. 5 Praeterea, sicut in mysterio Trinitatis sunt tres personae in una natura, ita in mysterio incarnationis sunt duae naturae in una persona. Sed propter unitatem naturae, non obstante distinctione personae, pater et filius sunt unum, secundum illud Ioan. X, ego et pater unum sumus. Ergo, non obstante unitate personae, propter dualitatem naturarum Christus est duo.
|
|
[47661] IIIª q. 17 a. 1 arg. 5
5. Come nel mistero della Trinità ci sono tre persone in una sola natura, così nel mistero dell'incarnazione ci sono due nature in una sola persona. Ma per l'unità di natura, nonostante la distinzione delle persone, il Padre e il Figlio sono una cosa sola, secondo le parole evangeliche: "Io e il Padre siamo una cosa sola". Quindi, nonostante l'unità di persona, Cristo è una dualità per la dualità delle nature.
|
[47662] IIIª q. 17 a. 1 arg. 6 Praeterea, philosophus dicit, in III Physic., quod unum et duo denominative dicuntur. Sed Christus habet dualitatem naturarum. Ergo Christus est duo.
|
|
[47662] IIIª q. 17 a. 1 arg. 6
6. Il Filosofo dice che uno e due sono attribuzioni relative. Ma Cristo ha dualità di natura. Dunque Cristo è una dualità.
|
[47663] IIIª q. 17 a. 1 arg. 7 Praeterea, sicut forma accidentalis facit alterum, ita forma substantialis aliud, ut Porphyrius dicit. Sed in Christo sunt duae naturae substantiales, humana scilicet et divina. Ergo Christus est aliud et aliud. Ergo Christus est duo.
|
|
[47663] IIIª q. 17 a. 1 arg. 7
7. Come la forma accidentale rende altri (alter), così la forma sostanziale rende diversi (aliud) secondo l'insegnamento di Porfirio. Ma in Cristo ci sono due nature sostanziali, l'umana e la divina. Dunque Cristo è aliud et aliud. Perciò Cristo costituisce una dualità.
|
[47664] IIIª q. 17 a. 1 s. c. Sed contra est quod Boetius dicit, in libro de duabus naturis, omne quod est, inquantum est, unum est. Sed Christum esse confitemur. Ergo Christus est unum.
|
|
[47664] IIIª q. 17 a. 1 s. c.
IN CONTRARIO: Boezio scrive: "Ogni ente, in quanto ente, è un'unità". Ma Cristo è un ente. Dunque Cristo è un'unità.
|
[47665] IIIª q. 17 a. 1 co. Respondeo dicendum quod natura, secundum se considerata, prout in abstracto significatur, non vere potest praedicari de supposito seu persona nisi in Deo, in quo non differt quod est et quo est, ut in prima parte habitum est. In Christo autem cum sint duae naturae, divina scilicet et humana, altera earum, scilicet divina, potest de eo praedicari et in abstracto et in concreto, dicimus enim quod filius Dei, qui supponitur in hoc nomine Christus, est divina natura, et est Deus. Sed humana natura non potest praedicari de Christo secundum se in abstracto, sed solum in concreto, prout scilicet significatur in supposito. Non enim vere potest dici quod Christus sit humana natura, quia natura humana non est nata praedicari de suo supposito, dicitur autem quod Christus est homo, sicut et quod Christus est Deus. Deus autem significat habentem deitatem, et homo significat habentem humanitatem. Aliter tamen habens humanitatem significatur per hoc nomen homo, et aliter per hoc nomen Iesus, vel Petrus. Nam hoc nomen homo importat habentem humanitatem indistincte, sicut et hoc nomen Deus indistincte importat habentem deitatem. Hoc tamen nomen Petrus, vel Iesus, importat distincte habentem humanitatem, scilicet sub determinatis individualibus proprietatibus, sicut et hoc nomen filius Dei importat habentem deitatem sub determinata proprietate personali. Numerus autem dualitatis in Christo ponitur circa ipsas naturas. Et ideo, si ambae naturae in abstracto praedicarentur de Christo, sequeretur quod Christus esset duo. Sed quia duae naturae non praedicantur de Christo nisi prout significantur in supposito, oportet secundum rationem suppositi praedicari de Christo unum vel duo. Quidam autem posuerunt in Christo duo supposita, sed unam personam, quae quidem videtur se habere, secundum eorum opinionem, tanquam suppositum completum ultima completione. Et ideo, quia ponebant in Christo duo supposita, dicebant Christum esse duo neutraliter; sed quia ponebant unam personam, dicebant Christum esse unum masculine, nam neutrum genus designat quiddam informe et imperfectum; genus autem masculinum designat quiddam formatum et perfectum. Nestoriani autem, ponentes in Christo duas personas, dicebant Christum non solum esse duo neutraliter, sed etiam duos masculine. Quia vero nos ponimus in Christo unam personam et unum suppositum, ut ex praedictis patet, sequitur quod dicamus quod non solum Christus est unus masculine, sed etiam est unum neutraliter.
|
|
[47665] IIIª q. 17 a. 1 co.
RISPONDO: La natura considerata in se stessa, cioè indicata in astratto, non si può attribuire al supposito o alla persona che nel solo caso di Dio, nel quale, come abbiamo visto nella Prima Parte, non c'è differenza tra il soggetto che è e la natura per cui è. Ora, in Cristo, essendoci due nature, la divina e l'umana, una di esse, la divina, si può attribuire a lui sia in astratto sia in concreto: diciamo infatti che il Figlio di Dio, ossia Cristo, "è la natura divina, ed è Dio". Invece la natura umana non si può attribuire a Cristo per se stessa in astratto, ma solo in concreto, indicata cioè in un supposito. Infatti non è vero che "Cristo sia natura umana", perché la natura umana non si può predicare dei suoi suppositi; è vero però che "Cristo è uomo", come è vero che "Cristo è Dio". Ebbene, Dio significa uno che ha la divinità e uomo significa uno che ha l'umanità. Tuttavia uno che ha l'umanità viene indicato diversamente con il termine uomo e con i nomi di Gesù o di Pietro. Perché il termine uomo sta a significare indistintamente uno che ha l'umanità, come pure il termine Dio significa indistintamente uno che ha la divinità. Invece il termine Pietro o Gesù indica un determinato uomo, cioè uno che ha l'umanità con determinate proprietà individuali, come anche l'espressione Figlio di Dio indica uno che ha la divinità secondo una determinata proprietà personale.
Ora, in Cristo c'è dualità di nature. Perciò se ambedue le nature si attribuissero a Cristo in astratto, egli sarebbe una dualità. Siccome però le due nature non si attribuiscono a Cristo se non in quanto sono in un supposito, ciò che determina in Cristo l'unità, o la dualità, è il supposito. Alcuni, è vero, ammisero in Cristo due suppositi e una sola persona, la quale secondo loro sarebbe il supposito che ha raggiunto la sua definitiva completezza. Perciò ponendo in Cristo due suppositi, dicevano che Cristo è due al neutro, ma uno al maschile, data l'unità della persona: perché il genere neutro indica qualcosa d'informe e d'imperfetto, mentre il genere maschile indica qualcosa di completo e perfetto. - I Nestoriani poi, ponendo in Cristo due persone, dicevano che Cristo non è soltanto due al neutro, ma è anche due al maschile. - Noi invece, ritenendo in Cristo l'unità di persona e di supposito, come risulta dalle spiegazioni date sopra, dobbiamo affermare non solo che Cristo è uno al maschile, ma anche che è un'unità al neutro.
|
[47666] IIIª q. 17 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod verbum illud Augustini non est sic intelligendum quod ly utrumque teneatur ex parte praedicati, quasi dicat quod Christus sit utrumque, sed tenetur ex parte subiecti. Et tunc ly utrumque ponitur, non quasi pro duobus suppositis, sed pro duobus nominibus significantibus duas naturas in concreto. Possum enim dicere quod utrumque, scilicet Deus et homo, est Deus, propter accipientem Deum, et utrumque scilicet Deus et homo, est homo, propter acceptum hominem.
|
|
[47666] IIIª q. 17 a. 1 ad 1
SOLUZIONE DELLE DIFFICOLTÀ: 1. Nella frase di S. Agostino utrumque (entrambe) non va preso come se fosse il predicato e volesse dire che "Cristo è entrambe le cose", ma come soggetto. E allora entrambe non indica due suppositi, ma le due nature in concreto. Posso infatti dire che entrambi, Dio e uomo, "sono Dio per causa di Dio che assume", e che entrambi, Dio e uomo, "sono uomo a causa dell'uomo assunto".
|
[47667] IIIª q. 17 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum quod, cum dicitur, Christus est aliud et aliud locutio est exponenda ut sit sensus, habens aliam et aliam naturam. Et hoc modo exponit Augustinus in libro contra Felicianum, ubi, cum dixisset, in mediatore Dei et hominum aliud Dei filius, aliud hominis filius subdit, aliud, inquam, pro discretione substantiae, non alius, pro unitate personae. Et Gregorius Nazianzenus, in epistola ad Chelidonium, si oportet compendiose dicere, aliud quidem et aliud ea ex quibus salvator est, siquidem non idem est invisibile visibili, et quod absque tempore ei quod sub tempore. Non autem alius et alius absit. Haec enim ambo unum.
|
|
[47667] IIIª q. 17 a. 1 ad 2
2. Quando si dice che "Cristo è altra e altra cosa", si deve intendere che "ha altra e altra natura". E così spiega S. Agostino, il quale dopo aver detto che "nel mediatore tra Dio e gli uomini altra cosa è il Figlio di Dio, altra cosa il Figlio dell'Uomo", soggiunge: "Altra cosa per la differenza di natura, non altro data l'unità di persona". E S. Gregorio Nazianzeno scrive: "Per dirla in breve, altra cosa e altra cosa sono gli elementi da cui è composto il Salvatore, perché l'invisibile non è la stessa cosa del visibile né l'estratemporale è la stessa cosa del temporaneo. Ma il Salvatore non è affatto altro e altro: poiché i due elementi costituiscono una realtà sola".
|
[47668] IIIª q. 17 a. 1 ad 3 Ad tertium dicendum quod haec est falsa, Christus est tantum homo, quia non excludit aliud suppositum, sed aliam naturam, eo quod termini in praedicato positi tenentur formaliter. Si vero adderetur aliquid per quod traheretur ad suppositum, esset vera locutio, puta, Christus est tantum id quod est homo. Non tamen sequeretur quod sit aliquid aliud quam homo, quia ly aliud, cum sit relativum diversitatis substantiae, proprie refertur ad suppositum, sicut et omnia relativa facientia personalem relationem. Sequitur autem, ergo habet aliam naturam.
|
|
[47668] IIIª q. 17 a. 1 ad 3
3. È falsa la proposizione: "Cristo è soltanto uomo", perché esclude non un secondo supposito ma una seconda natura, perché i termini in funzione di predicato hanno significato formale. Se invece si modificasse la proposizione con un'aggiunta che indicasse l'unità di supposito, sarebbe vera; p. es.: "Cristo è soltanto quella realtà che è uomo". Da cui però non seguirebbe che Cristo sia "qualcosa d'altro (aliud), o di diverso dall'uomo"; perché aliud, essendo un pronome che esprime diversità di sostanza, si riferisce propriamente al supposito, come tutti i relativi personali. Ne seguirebbe invece la conclusione: "Dunque ha un altra natura".
|
[47669] IIIª q. 17 a. 1 ad 4 Ad quartum dicendum quod, cum dicitur, Christus est aliquid quod est pater, ly aliquid tenetur pro natura divina, quae etiam in abstracto praedicatur de patre et filio. Sed cum dicitur, Christus est aliquid quod non est pater, ly aliquid tenetur non pro ipsa natura humana secundum quod significatur in abstracto, sed secundum quod significatur in concreto; non quidem secundum suppositum distinctum, sed secundum suppositum indistinctum; prout scilicet substat naturae, non autem proprietatibus individuantibus. Et ideo non sequitur quod Christus sit aliud et aliud, vel quod sit duo, quia suppositum humanae naturae in Christo quod est persona filii Dei, non ponit in numerum cum natura divina, quae praedicatur de patre et filio.
|
|
[47669] IIIª q. 17 a. 1 ad 4
4. Quando si dice che "Cristo è qualcosa d'identico al Padre", qualcosa sta per la natura divina, la quale si predica anche in astratto del Padre e del Figlio. Quando invece si dice che "Cristo è qualcosa di diverso dal Padre", il termine qualcosa sta non per la natura umana in astratto, ma per la natura umana in concreto, però non in quanto esiste in un supposito determinato, ma senza tale determinazione: cioè come un supposito che ha la natura senza le proprietà individuanti. Perciò non ne segue che Cristo sia altro e altro, oppure che sia una dualità; perché il supposito della natura umana in Cristo, che è la persona del Figlio di Dio, non si distingue numericamente dalla natura divina che viene predicata e del Padre e del Figlio.
|
[47670] IIIª q. 17 a. 1 ad 5 Ad quintum dicendum quod in mysterio divinae Trinitatis natura divina praedicatur in abstracto de tribus personis, et ideo simpliciter potest dici quod tres personae sint unum. Sed in mysterio incarnationis non praedicantur ambae naturae in abstracto de Christo, et ideo non potest simpliciter dici quod Christus sit duo.
|
|
[47670] IIIª q. 17 a. 1 ad 5
5. Nel mistero della Trinità la natura divina si attribuisce in astratto alle tre persone e quindi si può dire in senso assoluto che "le tre persone sono una cosa sola". Invece nel mistero dell'incarnazione le due nature non si predicano di Cristo in astratto e quindi non si può dire in senso assoluto che "Cristo sia una dualità".
|
[47671] IIIª q. 17 a. 1 ad 6 Ad sextum dicendum quod duo dicitur quasi habens dualitatem, non quidem in aliquo alio, sed in ipso de quo duo praedicantur. Fit autem praedicatio de supposito, quod importatur per hoc nomen Christus. Quamvis igitur Christus habeat dualitatem naturarum, quia tamen non habet dualitatem suppositorum, non potest dici esse duo.
|
|
[47671] IIIª q. 17 a. 1 ad 6
6. L'aggettivo numerale due significa che la cosa stessa a cui s'attribuisce, ha una dualità. Ora, l'attribuzione si fa al supposito, indicato con il nome Cristo. Perciò è vero che Cristo ha dualità di natura, ma non si può dire che sia due, perché non ha dualità di supposito.
|
[47672] IIIª q. 17 a. 1 ad 7 Ad septimum dicendum quod alterum importat diversitatem accidentis, et ideo diversitas accidentis sufficit ad hoc quod aliquid simpliciter dicatur alterum. Sed aliud importat diversitatem substantiae. Substantia autem dicitur non solum natura, sed etiam suppositum, ut dicitur in V Metaphys. Et ideo diversitas naturae non sufficit ad hoc quod aliquid simpliciter dicatur aliud, nisi adsit diversitas secundum suppositum. Sed diversitas naturae facit aliud secundum quid, scilicet secundum naturam, si non adsit diversitas suppositi.
|
|
[47672] IIIª q. 17 a. 1 ad 7
7. Alter implica diversità accidentale, e questa basta a far denominare altro qualcosa. Invece aliud implica diversità sostanziale. Ora, è sostanza non solo la natura, ma anche il supposito, come osserva Aristotele. Quindi la diversità di natura senza la diversità di supposito non è sufficiente a costituire aliud in senso assoluto. Però questa diversità di natura rende una cosa aliud (ossia diversa) in senso relativo, cioè quanto alla sua natura, quando non c'è diversità di supposito.
|
|
|