Terza Parte > Cristo > Le singole specie di miracoli > Se Cristo abbia compiuto miracoli sugli uomini in modo conveniente
Tertia pars
Quaestio 44
Articulus 3
[48785] IIIª q. 44 a. 3 arg. 1 Ad tertium sic proceditur. Videtur quod inconvenienter circa homines Christus miracula fecit. In homine enim potior est anima quam corpus. Sed circa corpora multa miracula fecit Christus, circa animas vero nulla miracula legitur fecisse, nam neque aliquos incredulos ad fidem virtuose convertit, sed admonendo et exteriora miracula ostendendo; neque etiam aliquos fatuos legitur sapientes fecisse. Ergo videtur quod non convenienter sit circa homines miracula operatus.
|
|
Terza parte
Questione 44
Articolo 3
[48785] IIIª q. 44 a. 3 arg. 1
SEMBRA che Cristo non abbia compiuto miracoli sugli uomini in modo conveniente: Infatti:
1. Nell'uomo l'anima è superiore al corpo. Ora, leggiamo che Cristo fece molti miracoli sui corpi, ma nessuno sulle anime: egli infatti non convertì nessun incredulo alla fede in modo miracoloso, bensì con l'ammonizione e con prodigi esterni; e neppure si legge che abbia fatto rinsavire i pazzi. Quindi i miracoli sugli uomini non furono compiuti in modo conveniente.
|
[48786] IIIª q. 44 a. 3 arg. 2 Praeterea, sicut supra dictum est, Christus faciebat miracula virtute divina, cuius proprium est subito operari, et perfecte, et absque adminiculo alicuius. Sed Christus non semper subito curavit homines quantum ad corpus, dicitur enim Marci VIII quod, apprehensa manu caeci, eduxit eum extra vicum, et exspuens in oculos eius, impositis manibus suis, interrogavit eum si aliquid videret. Et aspiciens ait, video homines velut arbores ambulantes. Deinde iterum imposuit manus super oculos eius, et coepit videre, et restitutus est ita ut videret clare omnia. Et sic patet quod non subito eum curavit, sed primo quidem imperfecte, et per sputum. Ergo videtur non convenienter circa homines miracula fecisse.
|
|
[48786] IIIª q. 44 a. 3 arg. 2
2. Come abbiamo già detto, Cristo operava miracoli per virtù di Dio, cui conviene operare subito, in maniera perfetta e senza aiuto alcuno. Ora, Cristo non guarì sempre i corpi in un istante: dice infatti S. Marco che, "preso il cieco per la mano, lo condusse fuori del villaggio e, dopo avergli messo della saliva sugli occhi e avergli imposto le mani, gli domandò se vedesse qualcosa. Quello guardando disse: Vedo uomini come alberi che camminano. Quindi gli pose di nuovo le mani sugli occhi, e quegli cominciò a vedere, sicché fu guarito, tanto da vedere tutto". È chiaro dunque che non lo guarì in un istante, ma prima in maniera imperfetta, e con lo sputo. Perciò sembra che non abbia compiuto i miracoli sugli uomini in modo conveniente.
|
[48787] IIIª q. 44 a. 3 arg. 3 Praeterea, quae se invicem non consequuntur, non oportet quod simul tollantur. Sed aegritudo corporalis non semper ex peccato causatur, ut patet per illud quod dominus dicit, Ioan. IX, neque hic peccavit, neque parentes eius, ut caecus nasceretur. Non ergo oportuit ut hominibus corporum curationem quaerentibus peccata dimitteret, sicut legitur fecisse circa paralyticum, Matth. IX, praesertim quia sanatio corporalis, cum sit minus quam remissio peccatorum, non videtur esse sufficiens argumentum quod possit peccata dimittere.
|
|
[48787] IIIª q. 44 a. 3 arg. 3
3. Non è necessario estirpare insieme mali che non si implicano a vicenda. Ora, l'infermità fisica non è sempre prodotta dal peccato, poiché sta scritto: "Né lui, né i suoi genitori hanno peccato, per esser nato cieco". Quindi non era necessario che agli uomini, i quali domandavano la guarigione fisica, rimettesse i peccati, come fece col paralitico di cui parla S. Matteo: e specialmente perché, essendo la guarigione fisica meno importante della remissione dei peccati, non bastava a provare che egli può rimettere i peccati.
|
[48788] IIIª q. 44 a. 3 arg. 4 Praeterea, miracula Christi facta sunt ad confirmationem doctrinae ipsius, et testimonium divinitatis eius, ut supra dictum est. Sed nullus debet impedire finem sui operis. Ergo videtur inconvenienter Christus quibusdam miraculose curatis praecepisse ut nemini dicerent, ut patet Matth. IX et Marci VIII, praesertim quia quibusdam aliis mandavit ut miracula circa se facta publicarent, sicut Marci V legitur quod dixit ei quem a Daemonibus liberaverat, vade in domum tuam ad tuos, et nuntia eis quanta dominus tibi fecerit.
|
|
[48788] IIIª q. 44 a. 3 arg. 4
4. Come abbiamo detto sopra, Cristo operò miracoli per confermare il suo insegnamento e testimoniare la sua divinità. Ma nessuno deve impedire lo scopo del proprio operare. Quindi non sembra ragionevole la proibizione data da Cristo a certi suoi miracolati di parlare della guarigione ottenuta; specialmente se pensiamo che ad altri comandò invece di rendere palesi i miracoli operati su di essi, come fece con colui che aveva liberato dal demonio: "Va' a casa tua, presso i tuoi, e annunzia loro quanto ha fatto il Signore per te".
|
[48789] IIIª q. 44 a. 3 s. c. Sed contra est quod dicitur Marci VII, bene omnia fecit, et surdos fecit audire, et mutos loqui.
|
|
[48789] IIIª q. 44 a. 3 s. c.
IN CONTRARIO: In S. Marco si legge: "Ha fatto bene tutte le cose: fa udire i sordi e parlare i muti".
|
[48790] IIIª q. 44 a. 3 co. Respondeo dicendum quod ea quae sunt ad finem, debent fini esse proportionata. Christus autem ad hoc in mundum venerat et docebat, ut homines salvos faceret, secundum illud Ioan. III, non enim misit Deus filium suum in mundum ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Et ideo conveniens fuit ut Christus, particulariter homines miraculose curando, ostenderet se esse universalem et spiritualem omnium salvatorem.
|
|
[48790] IIIª q. 44 a. 3 co.
RISPONDO: I mezzi devono essere proporzionati al fine. Ora, Cristo era venuto nel mondo e insegnava, per salvare gli uomini, secondo le parole evangeliche: "Dio infatti ha mandato il Figlio suo nel mondo, non per condannare il mondo, ma perché il mondo per mezzo di lui sia salvato". Perciò era giusto che Cristo mostrasse di essere il Salvatore universale e spirituale di tutti, specialmente guarendo gli uomini in modo miracoloso.
|
[48791] IIIª q. 44 a. 3 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod ea quae sunt ad finem, distinguuntur ab ipso fine. Miracula autem a Christo facta ordinabantur, sicut ad finem, ad rationalis partis salutem, quae consistit in sapientiae illustratione et hominum iustificatione. Quorum primum praesupponit secundum, quia, ut dicitur Sap. I, in malevolam animam non intrabit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. Iustificare autem homines non conveniebat nisi eis volentibus, hoc enim esset et contra rationem iustitiae, quae rectitudinem voluntatis importat; et etiam contra rationem humanae naturae, quae libero arbitrio ad bonum ducenda est, non autem per coactionem. Christus ergo virtute divina interius hominem iustificavit, non tamen eis invitis. Nec hoc ad miracula pertinet, sed ad miraculorum finem. Similiter etiam virtute divina simplicibus discipulis sapientiam infudit, unde dicit eis, Luc. XXI ego dabo vobis os et sapientiam cui non poterunt resistere et contradicere omnes adversarii vestri. Quod quidem, quantum ad interiorem illuminationem, inter visibilia miracula non numeratur, sed solum quantum ad exteriorem actum, inquantum scilicet videbant homines eos qui fuerant illiterati et simplices, tam sapienter et constanter loqui. Unde dicitur Act. IV, videntes Iudaei Petri constantiam et Ioannis, comperto quod homines essent sine litteris et idiotae, admirabantur. Et tamen huiusmodi spirituales effectus, etsi a miraculis visibilibus distinguantur, sunt tamen quaedam testimonia doctrinae et virtutis Christi, secundum illud Heb. II, contestante Deo signis et portentis et variis virtutibus, et spiritus sancti distributionibus. Sed tamen circa animas hominum, maxime quantum ad immutandas inferiores vires, Christus aliqua miracula fecit. Unde Hieronymus, super illud Matth. IX, surgens secutus est eum, dicit, fulgor ipse et maiestas divinitatis occultae, quae etiam in facie relucebat humana, videntes ad se trahere poterat ex primo aspectu. Et super illud Matth. XXI, eiiciebat omnes vendentes et ementes, dicit idem Hieronymus, mihi inter omnia signa quae fecit dominus hoc videtur esse mirabilius, quod unus homo, et illo tempore contemptibilis, potuerit ad unius flagelli verbera, tantam eiicere multitudinem. Igneum enim quiddam atque sidereum radiabat ex oculis eius, et divinitatis maiestas lucebat in facie. Et Origenes dicit, super Ioan., hoc esse maius miraculum eo quo aqua conversa est in vinum, eo quod illic subsistit inanimata materia, hic vero tot millium hominum domantur ingenia. Et super illud Ioan. XVIII, abierunt retrorsum et ceciderunt in terram, dicit Augustinus, una vox turbam odiis ferocem armisque terribilem, sine telo ullo, percussit, repulit, stravit, Deus enim latebat in carne. Et ad idem pertinet quod dicitur Luc. IV, quod Iesus transiens per medium illorum ibat, ubi dicit Chrysostomus quod stare in medio insidiantium et non apprehendi, divinitatis eminentiam ostendebat. Et quod dicitur Ioan. VIII, Iesus abscondit se et exivit de templo, ubi Augustinus dicit, non abscondit se in angulo templi quasi timens, vel post murum aut columnam divertens, sed, caelica potestate se invisibilem insidiantibus constituens, per medium illorum exivit. Ex quibus omnibus patet quod Christus, quando voluit, virtute divina animas hominum immutavit, non solum iustificando et sapientiam infundendo, quod pertinet ad miraculorum finem, sed etiam exterius alliciendo vel terrendo vel stupefaciendo, quod pertinet ad ipsa miracula.
|
|
[48791] IIIª q. 44 a. 3 ad 1
SOLUZIONE DELLE DIFFICOLTÀ: 1. I mezzi sono distinti dal fine da raggiungere. Ora, i miracoli operati da Cristo erano dei mezzi ordinati alla salvezza dell'anima, salvezza che consiste nella illuminazione della sapienza e nella giustificazione. La prima di queste due cose suppone la seconda; perché, come dice il Libro della Sapienza, "la sapienza non entra in un'anima abituata al male, né dimora in un uomo schiavo del peccato". Non era poi opportuno giustificare gli uomini contro la loro volontà: questo infatti sarebbe contrario alla giustizia, la quale esige la rettitudine della volontà; e contro la natura umana, che va condotta al bene con il libero arbitrio, non con la forza. Ebbene, Cristo giustificò interiormente gli uomini col suo potere divino, ma non contro la loro volontà. E ciò non è propriamente un miracolo, ma lo scopo dei miracoli. - Così pure infuse la sapienza nei discepoli con la sua divina virtù; di qui le sue parole: "Vi darò un linguaggio e una sapienza, a cui tutti i vostri avversari non potranno resistere né contraddire". Tuttavia questa illuminazione interiore non è computata tra i miracoli visibili; ma lo è soltanto l'esterno, in quanto cioè gli uomini vedevano parlare con tanta sapienza e costanza persone prima illetterate e semplici. Per cui negli Atti si legge: "Vedendo" i giudei, "la franchezza di Pietro e di Giovanni, e sapendo che erano uomini illetterati e privi d'istruzione, si meravigliavano". - Tuttavia questi effetti spirituali, benché siano distinti dai miracoli visibili, sono una testimonianza della dottrina e del potere di Cristo, come si legge nell'Epistola agli Ebrei: "Mentre Dio aggiungeva la sua testimonianza alla loro, con segni e prodigi e ogni sorta di miracoli, e con i doni dello Spirito Santo".
Comunque Cristo operò alcuni miracoli sulle anime degli uomini, soprattutto modificando le potenze inferiori. S. Girolamo, spiegando le parole di S. Matteo, "Alzatosi lo seguì", dice: "Lo stesso splendore e la maestà della divinità nascosta, che traspariva anche dal volto umano, era sufficiente ad attrarre a sé al primo sguardo coloro che lo vedevano". - E spiegando l'altro passo, "Ne scacciò tutti quelli che vendevano e compravano", aggiunge: "Di tutti i prodigi operati dal Signore, questo mi pare il più straordinario, che cioè un uomo solo, e a quel tempo senza prestigio, abbia potuto, con un flagello, scacciare tanta gente. Infatti dai suoi occhi doveva trasparire come un fuoco o un astro celeste, e sul suo volto brillava una maestà divina". E Origene afferma "che questo miracolo è più grande di quello d'aver mutato l'acqua in vino: là infatti si agisce su di una materia inanimata; qui invece viene dominato lo spirito di tante migliaia di uomini". - Commentando le parole, "Indietreggiarono e caddero per terra", S. Agostino dice: "Una sola voce, senza freccia alcuna, percosse, respinse, abbatté una turba feroce d'odio e terribilmente armata: poiché sotto le apparenze del corpo era nascosto Dio". - Lo stesso si dica per l'episodio in cui Gesù "passando in mezzo alla folla (adirata) se ne andò"; a proposito del quale il Crisostomo scrive: "Starsene tra i nemici che lo cercavano a morte, e sfuggir loro di mano, dimostrava la superiorità assoluta della natura divina". Quanto poi all'episodio evangelico in cui "Gesù si nascose e uscì dal Tempio", S. Agostino ha scritto: "Non si nascose come uno che ha paura in un angolo del Tempio o dietro un muro o una colonna; ma uscì passando in mezzo a loro, rendendosi per un potere celeste invisibile a quelli che lo cercavano".
Da tutti questi fatti risulta chiaro che Cristo, quando volle, mutò per virtù divina le anime degli uomini, non soltanto giustificandole e infondendo loro la sapienza, che era lo scopo dei miracoli, ma anche attirandole cioè esteriormente, spaventandole o provocandone lo stupore, cioè compiendo in esse veri miracoli.
|
[48792] IIIª q. 44 a. 3 ad 2 Ad secundum dicendum quod Christus venerat salvare mundum non solum virtute divina, sed per mysterium incarnationis ipsius. Et ideo frequenter in sanatione infirmorum non sola potestate divina utebatur, curando per modum imperii, sed etiam aliquid ad humanitatem ipsius pertinens apponendo. Unde super illud Luc. IV, singulis manus imponens curabat omnes, dicit Cyrillus, quamvis, ut Deus, potuisset omnes verbo pellere morbos, tangit tamen eos, ostendens propriam carnem efficacem ad praestanda remedia. Et super illud Marci VIII, exspuens in oculos eius impositis manibus etc., dicit Chrysostomus, spuit quidem et manus imponit caeco, volens ostendere quod verbum divinum, operationi adiunctum, mirabilia perficit, manus enim operationis est ostensiva, sputum sermonis ex ore prolati. Et super illud Ioan. IX, fecit lutum ex sputo et linivit lutum super oculos caeci, dicit Augustinus, de saliva sua lutum fecit, quia verbum caro factum est. Vel etiam ad significandum quod ipse erat qui ex limo terrae hominem formaverat, ut Chrysostomus dicit. Est etiam circa miracula Christi considerandum quod communiter perfectissima opera faciebat. Unde super illud Ioan. II, omnis homo primum bonum vinum ponit, dicit Chrysostomus, talia sunt Christi miracula ut multo his quae per naturam fiunt, speciosiora et utiliora fiant. Et similiter in instanti infirmis perfectam sanitatem conferebat. Unde super illud Matth. VIII, surrexit et ministrabat illis, dicit Hieronymus, sanitas quae confertur a domino, tota simul redit. Specialiter autem in illo caeco contrarium fuit propter infidelitatem ipsius, ut Chrysostomus dicit. Vel, sicut Beda dicit, quem uno verbo totum simul curare poterat, paulatim curat, ut magnitudinem humanae caecitatis ostendat, quae vix, et quasi per gradus ad lucem redeat, et gratiam suam nobis indicet, per quam singula perfectionis incrementa adiuvat.
|
|
[48792] IIIª q. 44 a. 3 ad 2
2. Cristo era venuto a salvare il mondo non con la virtù divina soltanto, ma mediante il mistero della sua incarnazione. Ecco perché spesso nel guarire gli infermi non usava soltanto la virtù divina col comandare la guarigione, ma servendosi anche di cose appartenenti alla sua umanità: Ecco perché commentando le parole evangeliche, "Imponendo le mani a ciascuno di loro, li guariva". S. Cirillo ha scritto: "Benché come Dio avesse potuto eliminare tutte le malattie con una parola, tuttavia li tocca, per dimostrare che il suo corpo era atto a portar rimedio". - E a proposito di quell'altro passo, "Dopo avergli messo della saliva sugli occhi e imposto le mani, ecc.", il Crisostomo dice: "Sputò e impose le mani al cieco, per indicare che la parola divina unita all'azione, compie meraviglie: la mano infatti indica l'azione, e lo sputo indica la parola che proviene dalla bocca". - S. Agostino poi commentando il passo di S. Giovanni, "Fece del fango con la saliva e ne spalmò gli occhi del cieco", afferma: "Fece del fango con la saliva, perché il Verbo si è fatto carne". Oppure si può dire col Crisostomo, che con quel gesto volle significare che egli era colui il quale aveva formato l'uomo "dal fango della terra".
Dei miracoli di Cristo bisogna notare inoltre che ordinariamente le opere compiute così erano perfettissime. Perciò il Crisostomo nel commentare le parole evangeliche, "Ogni uomo serve da prima il vino buono", scrive: "I miracoli di Cristo sono tali da superare di molto in bellezza e utilità le opere della natura". - E così anche la guarigione degli infermi era perfetta e istantanea. Infatti S. Girolamo nel commento alle parole di S. Matteo, "Si levò e si mise a servirli", afferma: "La salute conferita dal Signore ritorna tutta insieme".
Si comportò invece diversamente con quel cieco, forse a causa della sua infedeltà, come dice il Crisostomo. - Oppure, come spiega S. Beda, "egli guarì gradualmente colui che avrebbe potuto curare tutto in una volta, per dimostrare la grandezza della cecità umana, che ritorna alla luce con difficoltà e per gradi; ovvero per indicare la sua grazia, con la quale aiuta ogni progresso nel nostro perfezionamento".
|
[48793] IIIª q. 44 a. 3 ad 3 Ad tertium dicendum quod, sicut supra dictum est, Christus miracula faciebat virtute divina. Dei autem perfecta sunt opera, ut dicitur Deut. XXXII. Non est autem aliquid perfectum, si finem non consequatur. Finis autem exterioris curationis per Christum factae est curatio animae. Et ideo non conveniebat Christo ut alicuius corpus curaret, nisi eius curaret animam. Unde super illud Ioan. VII, totum hominem sanum feci in sabbato, dicit Augustinus, quia curatus est, ut sanus esset in corpore; et credidit, ut sanus esset in anima. Specialiter autem paralytico dicitur, dimittuntur tibi peccata, quia, ut Hieronymus dicit, super Matth., datur ex hoc nobis intelligentia propter peccata plerasque evenire corporum debilitates, et ideo forsitan prius dimittuntur peccata, ut, causis debilitatis ablatis, sanitas restituatur. Unde et Ioan. V dicitur, iam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat. Ubi, ut dicit Chrysostomus, discimus quod ex peccato nata erat ei aegritudo. Quamvis autem, ut Chrysostomus dicit, super Matth., quanto anima est potior corpore, tanto peccatum dimittere maius sit quam corpus sanare, quia tamen illud non est manifestum, facit minus quod est manifestius, ut demonstraret maius et non manifestum.
|
|
[48793] IIIª q. 44 a. 3 ad 3
3. Come abbiamo già detto, Cristo operava i miracoli con la virtù divina. Ora, "le opere di Dio sono perfette", dice la Scrittura. Una cosa però non è perfetta, se non raggiunge il suo fine. Ma fine della guarigione fisica operata da Cristo, è sempre la guarigione dell'anima. Dunque non era conveniente che Cristo guarisse il corpo di una persona, senza curarne l'anima. Ecco perché S. Agostino nel commentare le parole di Cristo, "Di sabato ho guarito un uomo tutto intero", osserva: "Con la guarigione riacquistò la salute fisica; con la fede acquistò la salvezza dell'anima".
Al paralitico poi fu detto in maniera speciale: "Ti sono rimessi i tuoi peccati", "per farci capire", nota S. Girolamo, "che molte infermità fisiche sono causate dal peccato: per questo forse prima vengono rimessi i peccati, affinché, una volta eliminata la causa delle infermità, venga restituita la salute". Di qui le parole evangeliche: "Non peccar più, affinché non ti avvenga di peggio". Da ciò "si capisce che quella malattia era stata prodotta dal peccato", conclude il Crisostomo.
Benché dunque, come nota lo stesso Santo "la remissione dei peccati superi la guarigione del corpo nella misura in cui l'anima è superiore al corpo, tuttavia siccome la prima è un'opera occulta, (Cristo) fece l'opera meno difficile, ma più patente, per dimostrare ciò che era superiore ma occulto".
|
[48794] IIIª q. 44 a. 3 ad 4 Ad quartum dicendum quod, super illud Matth. IX, videte ne quis sciat, dicit Chrysostomus non esse hoc contrarium quod hic dicitur, ei quod alteri dicit, vade et annuntia gloriam Dei. Erudit enim nos prohibere eos qui volunt nos propter nos laudare. Si autem ad Deum gloria refertur, non debemus prohibere, sed magis iniungere ut hoc fiat.
|
|
[48794] IIIª q. 44 a. 3 ad 4
4. Esponendo le parole del Signore, "Guardate che nessuno lo sappia", il Crisostomo scrive: "Questa raccomandazione non è contraria a quell'altra: "Va' e annunzia la gloria di Dio". Egli infatti vuole insegnarci a reprimere chi vuol lodare noi per noi stessi. Invece se questa nostra lode è fatta per glorificare Dio, non dobbiamo impedirla, ma anzi incoraggiarla".
|
|
|